نام در اوستا

وحید رویانی، مرتضی نیاز

14 آبان 1399

قدرت نام اهورا تنها به مبارزه با بدی خلاصه نمی‌شود. در اردیبهشت یشت، فقرۀ 6، برای درمان و شفا سه روش ذکر شده که بهترین درمان، درمان به‌وسیلهٔ کلام مقدّس (نام اهورا) است: «کسی (از طبیبان) به‌واسطهٔ اشا معالجه کند، کسی به‌واسطهٔ قانون شفا بخشد، کسی با کارد علاج نماید، کسی با گیاه درمان کند، کسی با کلام  (نام) مقدس شفا دهد. در میان درمان‌بخشان، درمان‌بخش‌ترین کسی است که با کلام شفا دهد.». این تقدّس کلام، ریشهٔ باستانی دارد و در نزد اقوام دیگر نیز دیده می‌شود. مصریان باستان اعتقاد داشتند سخن خدا جهان را آفریده و نخستین خدا اعتقاد داشته که بر اثر نیروی نامش پا به عرصه وجود گذاشته است. در آغاز نام بود که همه هستی ازجمله خود خدا را خلق کرد. بنا به روایت‌های هندی نیز سخن دارای نیرویی سحرآمیز است که می‌تواند دانایی را از اندیشه به عمل درآورد. این نیروی جادویی که «منتره» نامیده می‌شود در وداها و در ادبیات هندی نمایانگر کلام مقدس است و شفای بیماران و راندن دیوان و موجودات زیان‌آور از نیروهای خاص آن است.

نکتهٔ دیگر تقدّم زمانی خلق وجودی نام قبل از خلق کالبد بر زمین است که در گزیده‌های زادسپرم در مورد زرتشت آمده است: «نام زرتشت سیصد سال پیش از هم‌پرسگی او (با هرمزد) بر زمین خوانده شد.». این نوع خلقت از الگوهای اساطیری است که در تقدّس نام و باورهای کهن ریشه دارد و این الگو در ادیان دیگر نیز تکرار شده است. در جایی دیگر اهورامزدا، درک و شناخت نام امشاسپندان را مرحله‌ای از مراحل سه‌گانهٔ شناخت می‌داند و نام ایشان را اولین پلهٔ معرفت به ذات آنان معرفی می‌کند: «نام امشاسپندان به دیدار ایشان بهتر و ایشان را فرمان‌برداری از همه برتر». این تقدس نام امشاسپندان تا بدان حد است که برخی از روزهای ماه به نام آن‌ها نام‌گذاری شده است. البته در اوستا به غیر از نام اهورا و امشاسپندان و ایزدان به نام‌های باستانی دیگری نیز برمی‌خوریم ازجمله یشت‌ها اطلاعات باارزشی در مورد نام‌های شاهان و پهلوانان ایرانی و غیرایرانی و معانی و صفات آن‌ها به ما می‌دهد. همچنین در آبان‌یشت بزرگ‌ترین مسئله‌ای که موردتوجه قرار گرفته، اسامی عده‌ای از شاهان و پهلوانان تورانی و ایرانی و موضوعات مرتبط با آن‌هاست مانند: هوشنگ، گرشاسب، اغریرث، هنگ افراسیاب، لهراسب، گشتاسپ، جاماسب و... . در بسیاری از این نام‌های اساطیری، نشانی از اسب می‌بینیم که به احتمال زیاد توتم ایرانیان بوده است. این پسوند اسب با نام نیاکان زرتشت نیز همراه است، مثل پوروشَسب پسر پئیتَرسب پسر ائورودسب (تند اسب) پسر هئچَت اسب؛ هرچند نام نیاکان زرتشت همانند سایر قهرمانان اساطیر ایران، نامی تاریخی نیست.