22 مهر 1399

 

خاندان‌هایی که در شهر یزد زندگی می‌کنند، از نظر منشأ تاریخی به شش گروه تعلق دارند: زرتشتیان، سادات، طوایف و عشایر، طبیبان، خوانین، و مهاجران شهرهای دیگر. این شش گروه که ترکیب جمعیتی شهر یزد را تشکیل می‌دهند، بدون هیچ تمایزی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و اختلاط مداوم آن‌ها منجر به پیدایش خاندان‌هایی با نام‌های خانوادگی مختلف شده است. این خاندان‌ها را می‌توان بر اساس نام خانوادگی به 9 گروه تقسیم کرد. این تقسیم‌بندی بر اساس نام‌گذاری خانوادگی است که از سال 1298 شمسی در ایران مرسوم شد و معمولاً خانواده‌ها با توجه به پیشینه کسب‌وکار، نسبت و نَسَب، محل تولّد، زندگی و ... نام‌هایی اختیار کردند. در این مطالعۀ اجمالی، اساس کار مبتنی بر اطلاعات شفاهی و دفتر راهنمای تلفن شهری بوده است.

 

بعضی از نام‌های خانوادگی دارای جنبه سیادت‌اند؛ مانند: طباطبایی، موسوی، حسینی، حسنی، علوی و ...

 

از این گروه می‌توان به نام‌های خانوادگی آیت‌اللهی، علومی، مدرّسی، اثنی‌عشری، حایری، امامیان، امامزاده، انتظاری، حائری‌زاده و ... اشاره کرد.

 

این گروه شامل نام‌های خانوادگی‌ای است که برگرفته از نام اجداد و اسلاف‌اند؛ مانند: طاهری یا پاشنه‌طلا، رسولیان یا عبد الرسولی، شفیع‌پور، حافظی برگرفته از حافظ‌الصحه، مؤید برگرفته از مؤیدالحکما، حفیظی، مشیری برگرفته از مشیرالممالک، ملک برگرفته از ملک‌التجار، صحت برگرفته از صحت‌السلطنه و ....

 

پاره‌ای از نام‌های خانوادگی منسوب به محلات قدیمی شهر یزد یا آبادی‌های آنجاست؛ مانند: شازده فاضلی، وقت‌وساعتی، لب‌خندقی، مالمیری، گازرگاهی، کوچه‌بیوکی، مصلایی، تفتی، هدشی (هدش نام قدیمی آبادی ده بالاست)، زارع بیدکی، میبدی، اردکانی، گردفرامرزی، زارچی، مجومردی، فیروزآبادی، ندوشنی، بنادکی، دهشیری، مروستی، نیری، منگ‌آبادی، طزرجانی، منشادی، طامهری و ....

 

نام‌های خانوادگی این گروه دلالت بر تیره، طایفه یا عشیره‌ای دارند؛ مانند: پلنگ، خواجه، افشار، عرب، سالاری، عرب عجم، لوک‌زاده، کاشول‌خانی، پاپلی، گل مشکی، کلانتری، گرجی، و ....

 

نام‌های خانوادگی این گروه گویای پیشینه اجدادی و خاندانی دارندگان آن‌هاست و غالباً بر شغل‌ها و پیشه‌های سنتی دلالت می‌کنند؛ مانند: آنتیک‌چی، آهن‌چی، آهنگر، ابریشمی، باروت‌کوب، بلور‌چی، بندِساعتی، پالوده‌پز، پرده‌باف، مازار (عطار)، پورِمازار، پوست‌فروش، پوش‌دوز (پوش: چادر، پرده)، ترمه‌باف، تریاک‌چی، جمّال (ساربان، شتربان)، جواهر‌چی، جوکار، چاووشی، چای‌فروش، چتردوز، چراغی، چرخکار، چیتی، حبوباتی، حدادزاده، حریرفروش، حکاک‌زاده، خارکَن، خبّاز، خِشتمال، خلیفه، دهقان، رناسی، ریسمانی، زارع، سمسار، سیّاف (شمشیرساز)، شاطر، شالچی، شَعرباف، شکرریز، شمع‌ریز، صراف، صراف‌زاده، صفار، صوفی‌باف، طاقه‌باف، طبل‌ساز، عطار، علاقه‌بند، فرشی، قَدَکی، قناد، قناریزی، قندریز، کاغذگَران، کرباسی، کشمیرشکن، کلاه‌دوز، گلاب‌گیر، گیوه‌چی، مسگر، مشکی‌باف، معمارزاده، نخ‌کش، نخودبریز، نشاسته‌گر، نیلچی.

 

نام‌های خانوادگی این گروه شامل نام‌هایی است که منسوب به شهرهای دیگر ایران است؛ خواه مردمی که اجدادشان از آن شهرها به یزد آمده‌اند، مانند: لاری، عرب، رشتی، اصفهانی‌، کرمانی، هراتی، شیرازی؛ و خواه کسانی که به مناسبت تجارت با شهرهای دیگر، نام آن شهر را بر خود گذارده‌اند؛ مانند: همدانی، طبسی و خراسانی که همه یزدی‌اند.

 

این گروه شامل نام‌هایی است که جنبه فرهنگی دارند؛ مانند: فصیح‌زاده، شکوهی، آیتی، فرساد، لغوی و قلم‌سیاه.

 

این گروه شامل نام‌های خانوادگی زرتشتیان است که اغلب از کلمات فارسی و نام‌های اساطیری و حماسی و تاریخی پیش از اسلام‌اند؛ مانند: بامسی، بهرامی، پشوتن، تیرانداز، جمشیدیان، خسروی، ده‌موبد، دینیاری، رستمی، سروشیان، شهزادی، کیامنش، کیخسروی و ماندگاری.