نقش مجموعه‌های تلویزیونی در فرهنگ نام‌گزینی
علی آنی‌زاده، بهروز چهری
9 آبان 1398
مقدمه
نام‌گذاری یکی از جلوه‌های سبک زندگی است که با بررسی این امر در گذشته و حال می‌توان تغییر سبک زندگی خانواده‌ها را بررسی کرد. رسانه‌ها، به‌ویژه تلویزیون، که در ایران از ضریب نفوذ بالایی برخوردار است، یکی از عمده‌ترین و اصلی‌ترین منابع ترویج و اشاعه فرهنگ و تغییر سبک زندگی به شمار می‌آید. با بررسی نام‌های به‌کاررفته در مجموعه‌های پربیننده تلویزیونی، تأثیر این رسانه را در جامعه می‌توان مشاهده کرد و این مهم را به‌منزله یک کارکرد پنهان تلقی نمود. البته به رابطه نام‌گزینی و رسانه‌های دیداری و شنیداری باید به چشم یک تیغ دولبه نگریست؛ چراکه سایه دیگر رسانه‌ها در امر نام‌گزینی ایرانیان مشهود است و تأثیر آن‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت. در ایران بسیاری از سریال‌های تلویزیونی بر روند نام‌گذاری خانواده‌های ایرانی اثرگذار بوده‌اند؛ مجموعه‌هایی چون ستایش، مسافری از هند، پنج کیلومتر تا بهشت، مختارنامه، محمد رسول‌الله، ابوعلی سینا، سربداران، صلاح‌الدین ایوبی، میرزا کوچک‌خان، شهریار و ... ازجمله آثاری هستند که به اذعان مسئولان ثبت‌احوال، توانسته‌اند در امر نام‌گزینی فرزندان در خانواده‌های ایرانی اثرگذار باشند. گفتنی است باآنکه بسیاری از سریال‌های شبانه نودقسمتی پرطرفدار بوده‌اند، اما به دلیل بهره‌مندی از وجه کمدی و طنز، خانواده‌ها از اسامی آن‌ها مانند بامشاد، فرهاد و سایر اسامی تأثیر نگرفته‌اند. در این مقاله برای نشان دادن تأثیر مستقیم سریال‌های تلویزیونی بر علایق و گرایش خانواده‌ها برای انتخاب نام فرزندان، هفت سریال «مختارنامه»، «ستایش»، «پنج کیلومتر تا بهشت»، «جراحت»، «یوسف پیامبر»، «میوه ممنوعه» و «نرگس» که در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ پخش شده‌اند، انتخاب و تحلیل می‌شوند.
مختارنامه: کیان
سریال «مختارنامه» روایتگر زندگی یکی از شخصیت‌های بزرگ تاریخ شیعه، مختار بن ابوعبید ثقفی است که پس از واقعه جان‌سوز عاشورا به خون‌خواهی از حضرت سیدالشهدا برخاست و در سال 66 هجری قمری، قیام خود را آشکار کرد و موفق شد بر دشمنان اهل‌بیت غلبه کند و اکثر قریب به‌اتفاق کسانی را که در واقعه عاشورا دست داشتند، به سزای اعمال زشتشان برساند. مختارنامه، نزدیک به بیست سال از زندگی مختار را به تصویر می‌کشد و در یک بستر تاریخی پرتلاطم، اهم وقایع تاریخی از زمان شهادت امام حسن مجتبی (ع) تا مرگ معاویه و آغاز دوران خلافت یزید بن معاویه و نیز شهادت امام حسین (ع) و نهضت توابین به زعامت سلیمان بن صرد خزاعی و همچنین قیام مختار و تشکیل یک دولت شیعی را بررسی می‌کند. مختارنامه در چهل قسمت، به کارگردانی سید داوود میرباقری، در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ پخش گردید و در سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ بارها از شبکه‌های مختلف استانی و تازه‌تأسیس دیجیتالی بازپخش شده است.
در مجموعه تلویزیونی مختارنامه، برخلاف مجموعه‌های مورد بررسی، شخصیت اصلی مجموعه (مختار) هرچند شخصیتی مثبت، شیعی و مبارز است، اما هرگز نام «مختار» نه در سال‌های پخش و نه در سال‌های بازپخش این سریال (۱۳۹۱-۱۳۸۹) در جایگاه ۵۰ اسم برتر و پربسامد پسران ایران جای نگرفته است و در مقابل، نام «کیان» که یکی از شخصیت‌های شیعی، ایرانی و از مبارزان و یاران نزدیک مختار است، بدون کمترین سابقه‌ای به‌یک‌باره در سال ۱۳۹۰ مقام بیست‌ونهم را کسب کرده است. به نظر می‌رسد جدای از شخصیت مثبت کیان، آنچه باعث گرایش خانواده‌ها به این نام شده، ایرانی بودن نام کیان است؛ هرچند خوش‌آوایی و امروزی بودن این اسم نیز ازجمله دلایلی است که برای استقبال از آن می‌توان برشمرد.
ستایش: ستایش
«ستایش» مجموعه‌ای تلویزیونی به کارگردانی سعید سلطانی بود که جمعه‌ها از شبکه سوم سیما به نمایش درمی‌آمد. پخش این مجموعه از ۱۲ آذر ۱۳۸۹ آغاز شد و در 6 آبان ۱۳۹۰ به پایان رسید. داستان «ستایش» حول محور دختر جوانی به نام ستایش است. محمد، برادر ستایش در دوران جنگ به خدمت سربازی اعزام می‌شود، اما از خدمت می‌گریزد و به خانواده خود دروغ می‌گوید. طاهر، دوست محمد به او کمک می‌کند تا از کشور خارج شود، اما محمد در مرز ترکیه کشته می‌شود و طاهر به زندان می‌افتد، اختلافاتی میان خانواده محمد و طاهر درمی‌گیرد و ... . اسامی شخصیت‌های کلیدی این سریال عبارت‌اند از: حشمت، بهادر، ستایش، طاهر، محمد، انیس.
نام ستایش در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ جزو پنجاه نام پرطرفدار ثبت‌شده ایران نبود و از سال ۱۳۸۳ در جایگاه ۳۶ قرار گرفت و آرام‌آرام در سال‌های بعد رتبه‌های ۲۲، ۱۱، ۸ و ۹ را کسب کرد و در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰، در سه سال پیاپی، رتبه سوم را حفظ نمود. با توجه به آنکه سریال ستایش از آذرماه ۱۳۸۹ تا پایان آبان ۱۳۹۰ در حال پخش بود، می‌توان نتیجه گرفت که زمینه پیشین برای اقبال مردم به این اسم از قبل موجود بوده و سریال ستایش موجب تثبیت این نام در سه سال متوالی شده است. طرفه آنکه این نام بعد از نام‌های فاطمه و زهرا رتبه سوم را به خود اختصاص داده است (پایگاه اطلاع‌رسانی رجانیوز). مدیرکل ثبت‌احوال ایران با تأیید این آمارها اذعان داشته است که در چهارماهه نخست سال ۱۳۹۱ و با دور شدن از پخش سریال، نام ستایش تا رتبه نهم نیز تنزل کرده است (پایگاه اطلاع‌رسانی سلامت ایران).
پنج کیلومتر تا بهشت: آیدا
«پنج کیلومتر تا بهشت» سریالی به کارگردانی علیرضا افخمی است که در ماه رمضان سال ۱۳۹۰ از شبکه سوم سیما پخش شد. امیرحسین، مدیر یک شرکت پخش دارویی است که به همایون فرزین تعلق دارد. امیرحسین از کودکی در خانه همایون فرزین بزرگ شده و عاشق آیدا دختر او شده است. پسر فرزین که از امیرحسین کینه به دل دارد و رابطه‌اش با پدرش خوب نیست، به کمک دوستانش از شرکت پدرش دزدی می‌کند که در حین این عمل امیرحسین سر می‌رسد و با ضربه دزدان به کما می‌رود. ضاربان سعی می‌کنند جسد او را در مکانی دور از بین ببرند. شواهد و مدارک، علیه امیرحسین گواهی می‌دهند، اما روح او که اکنون از جسمش جداشده است، با حضور در رؤیاهای آیدا، دختر فرزین، می‌کوشد آنان را مطلع سازد که در گندم‌زاری در پنج کیلومتری بهشت‌زهرا در حال مرگ است. درنهایت امیرحسین با کمک روح دختری به نام مینا که در حال زندگی نباتی است، آیدا را از محل جسدش باخبر می‌سازد و با انتقال به بیمارستان نجات می‌یابد و ... .
اسامی شخصیت‌های کلیدی سریال عبارت‌اند از: همایون، امیرحسین، آیدا، مینا، مهشید، جمشید. نام آیدا در طول سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ همواره جزو پنجاه نام پرطرفدار بوده و طی این سال‌ها وضعیتی پرفرازوفرود داشته است. به‌نحوی‌که گاه در سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۹۰ رتبه‌های ۹ و ۱۲ پنجاه اسم برتر و پربسامد دختران را داشته و گاه در دو سال ۱۳۸۹ و ۱۳۸۸، جایگاه ۳۰ و ۶۰ را به خود اختصاص داده است. هرچند این فرازوفرود به عوامل متعددی وابسته است، اما با توجه به سال پخش سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» و نام محوری آیدا در این سریال، جهش چشمگیر و یک‌باره جایگاه این نام از 44 تا ۱۲ را بی‌تردید باید به پخش همین سریال نسبت داد. البته گفته‌های علی‌اکبر محزون مدیر کل دفتر آمار اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت‌احوال نیز گواه این مدعاست. به گفته ایشان، در شهریور ۱۳۹۰ فراوانی نام آیدا ۱۱۶۷ بوده است که با توجه به اینکه در کل سال ۱۳۸۹، ۲۹۸۵ مورد نام آیدا به ثبت رسیده است تنها در ماه شهریورماه به‌اندازه چهل‌درصد سال ۱۳۸۹، از این نام استفاده‌شده است. یعنی از کل ۹۰۲۷۶۷ دختری که در شهریور سال گذشته متولد شده‌اند، دو درصد آن‌ها آیدا نام گرفته‌اند که این آمار قابل‌توجه است (پایگاه اطلاع‌رسانی رجانیوز).
جراحت: امیرحافظ
«جراحت» سریالی به کارگردانی محمدمهدی عسگرپور است که در ماه رمضان ۱۳۸۹ پخش شد. داستان جراحت، داستان ازدواج و علاقه دخترعمو و پسرعمویی است که طبق آزمایش‌های پزشکی از ازدواج منع شده‌اند، ولی اصرار آن‌ها بر ازدواج باعث تیره شدن روابط خانوادگی دو برادر می‌شود. شخصیت‌های کلیدی این سریال عبارت‌اند از: امیرحافظ، اکرم، اسماعیل، انسی، لطیفه، بزرگ، هوشی، کامیار. یکی از نام‌هایی که بیش از دیگر نام‌ها، تحت تأثیر عامل رسانه بوده، اسم «امیرحافظ» شخصیت کلیدی و اول سریال جراحت است. این نام تا پیش از سال پخش سریال، هیچ‌گاه جزو پنجاه اسم برتر پسران نبوده است و در سال ۱۳۸۹ (سال پخش سریال) به‌یک‌باره رتبه 4۸ و در سال بعد رتبه 40 اسامی پرطرفدار پسران را کسب کرده است.
یوسف پیامبر: یوسف
«یوسف پیامبر» نام یک مجموعه تلویزیونی درباره زندگی حضرت یوسف است که کارگردانی آن را فرج‌الله سلحشور به عهده داشته است. این سریال، به داستان پرفرازونشیب زندگی حضرت یوسف می‌پردازد. نخستین قسمت این سریال ۶۰ قسمتی جمعه ۷ تیرماه ۱۳۸۷ ساعت ۲۲ پخش شد. شخصیت‌های کلیدی این سریال عبارت‌اند از: یوسف و زلیخا. نام «یوسف» نزد مسلمانان یادآور پیامبری است که خداوند، سرگذشتش را در قرآن آورده و از آن به‌عنوان احسن‌القصص یاد کرده است. ازاین‌رو این نام همواره مورد اقبال ایرانیان بوده است؛ به‌نحوی‌که در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۵ و ۱۳۸۹ جزو ۵۰ اسم پربسامد پسران بوده و گاه در برخی سال‌ها همچون ۱۳۸۱، ۱۳۸۲، ۱۳۸۳ و ۱۳۸۶ در بین ۵۰ اسم پراقبال قرارگرفته است. با توجه به سال پخش سریال یوسف پیامبر (۱۳۸۷) و نیز ازآنجاکه پخش این سریال تقریباً یک سال به طول انجامیده است، این نام در سال ۱۳۸۸ بهترین عنوان را در یازده سال موردبررسی به خود اختصاص داده است؛ زیرا پیش از آن هیچ‌گاه رتبه‌ای بهتر از جایگاه 45 نداشته اما بعد از پخش سریال یک‌باره به رتبه ۲۸ ارتقا یافته است.
میوه ممنوعه: هستی
«میوه ممنوعه» سریالی به کارگردانی حسن فتحی است که در سال ۱۳۸۶ پخش شد. در سریال میوه ممنوعه، آقای شایگان با جلال، فرزند ارشد آقای فتوحی، به لحاظ مالی با یکدیگر درگیر می‌شوند. دراین‌بین هستی، دختر شایگان، به دادخواهی سراغ پدر جلال، حاج یونس فتوحی، می‌رود و ایمان حاج یونس، که فردی متدین است، به‌واسطه عشق آزمایش می‌شود. اسامی شخصیت‌های کلیدی این سریال عبارت‌اند از: یونس، قدسی، هستی، جلال، بهرام، فرزاد، غزاله، مصطفی. نام هستی مثل نام ستایش از سال ۱۳۸۲ تا سال ۱۳۹۰ همواره جزو ۵۰ نام پربسامد دختران بوده است که با شیب ملایمی از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۹ از رتبه ۳۸ به رتبه ۱۲ ارتقا یافته است، اما آنچه مسلم است، پخش سریال در سال ۱۳۸۹ باعث شده است که این نام در همان سال رتبه ۱۲ و در سال ۱۳۸۷ بعد از نام‌های فاطمه، زهرا و زینب، جایگاه چهارم را احراز کند. این عنوان در سال‌های بعد از پخش سریال، آرام‌آرام کاهش پلکانی داشته است.
نرگس: نرگس
«نرگس» سریالی تلویزیونی به کارگردانی سیروس مقدم است که در تابستان ۱۳۸۵ از شبکه سوم سیما پخش شد. داستان حول محور آشنایی نسرین، خواهر نرگس و پسری به نام بهروز است که با عشق، اما خارج از چارچوب و قالب‌های سنتی خانواده ازدواج می‌کنند و هر دو، ازدواج را راه گریزی برای مشکلاتی که در پیش رو دارند، می‌پندارند. در مقابل، «نرگس» خواهر نسرین، دختری منطقی و محکم است که به‌شدت معتقد و پایبند به خانواده و مذهب است و محور داستان بر پایه رفتارهای او شکل می‌گیرد. اسامی شخصیت‌های کلیدی این سریال عبارت‌اند از: بهروز، نسرین، نرگس، شوکت، شقایق، احسان، سمانه. نام نرگس در سال‌های موردبررسی (۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰) با فرازوفرود متفاوت، همواره در بین ۵۰ نام پرطرفدار دختران قرار داشته است. این نام در سال‌های گذشته به‌عنوان نامی مذهبی همواره مورد اقبال مردم بوده است و در سال‌های بعد از پخش سریال هم هیچ‌گاه از رتبه سیزدهم بالاتر نرفته، اما بهترین عنوان و رتبه برای این نام، رتبه ششم و متعلق به سال پخش این سریال یعنی سال ۱۳۸۵ است.
|
سال
رتبه
|
1380
|
1381
|
1382
|
1383
|
1384
|
1385
|
1386
|
1387
|
1388
|
1389
|
1390
|
|
کیان
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
29
|
|
ستایش
|
14
|
9
|
-
|
34
|
22
|
11
|
8
|
6
|
3
|
3
|
3
|
|
آیدا
|
-
|
-
|
19
|
26
|
21
|
20
|
30
|
32
|
40
|
44
|
12
|
|
امیرحافظ
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
48
|
40
|
|
یوسف
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
45
|
46
|
-
|
28
|
34
|
43
|
|
هستی
|
-
|
-
|
38
|
33
|
30
|
28
|
12
|
4
|
5
|
4
|
6
|
|
نرگس
|
16
|
12
|
7
|
8
|
8
|
6
|
7
|
9
|
13
|
10
|
10
|
نام‌های قهرمانان هفت مجموعۀ تلويزيونی در بین 50 نام پربسامد پسران و دختران
فرهنگ مردم ایران، پاييز 1392، شماره 34
نام‌گذاری تأثیر رسانه‌ها سریال‌های تلویزیونی ایرانی
