سریال‌های تلویزیونی ماهواره‌ای و فرهنگ نام‌گذاری

ناهید کردی، طاهر براتچیان

24 آبان 1398

مقدمه

روش تحقیق

یافته‌ها

 جدول شمارۀ ۱ آمار نام نهال را از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد. دوبلۀ فارسی سریال «عشق ممنوع» (ساخت ترکیه) در سال‌های ۹۱۱۳۹۰ از کانال ماهواره‌ای جم تیوی پخش شده است.

نتایج جدول و نمودار ۱ نشان می‌دهد فراوانی و فراوانی نسبی نام نهال (که اسم یکی از شخصیت‌های اصلی و مردم‌پسند سریال هست) در زمان پخش سریال به‌صورت جهشی افزایش یافته و با دور شدن از زمان پخش سریال در سال ۹۲ اندکی کاهش یافته است.

نمودار شمارۀ ۲ فراوانی نام‌های ثمر و سمر که تلفظ یکسان دارند و املایشان متفاوت است را از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد، دوبله فارسی سریال «عشق ممنوع» در سال‌های ۹۱۱۳۹۰ از کانال ماهواره‌ای جم تیوی پخش شده است و نتایج جدول نشان می‌دهد فراوانی و فراوانی نسبی هر دو نام در زمان پخش سریال به‌صورت جهشی افزایش یافته است. سمر نام یکی دیگر از شخصیت‌های اصلی و مردم‌پسند سریال است و قهرمان اصلی نیز به شمار می‌رود و علی‌رغم بار منفی نقش به خاطر جاذبه‌های خاص و مردم‌پسند شخصیت و درگیری عاطفی و عاشقانه‌ای که در داستان سریال داشته است مورد توجه قرار گرفته است.

هم‌زمان با پخش دوبلۀ فارسی سریال «عشق ممنوع» نام‌های نهال و سمر (یا ثمر) در ایران با افزایش فراوانی به‌صورت معنی‌دار مواجه بوده است. گفتنی است قبل از پخش دوبلۀ فارسی سریال «عشق ممنوع» این سریال به زبان اصلی (ترکی) در ایران بیننده داشته است و با پخش دوبلۀ فارسی به‌تبع بینندگان این سریال در ایران افزایش یافته است.

نمودار شمارۀ ۳ فراوانی نام آیسان را از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد، دوبلۀ فارسی سریال «ایزل» (ساخت ترکیه) در سال‌های ۹۱۱۳۹۰ از کانال ماهواره‌ای جم تیوی پخش شده است.

نتایج نشان می‌دهد فراوانی و فراوانی نسبی نام آیسان در زمان پخش سریال افزایش یافته و پس از آن با دور شدن از زمان پخش سریال اندکی کاهش داشته است. آیسان نام یکی از قهرمانان اصلی و عامه‌پسند سریال است که از نام‌های جدید و خوش‌آهنگ است و ریشه در زبان ترکی دارد و پخش سریال در استقبال از آن مؤثر بوده است.

نمودار شمارۀ ۴ نشان می‌دهد که فراوانی نسبی آیسان در استان‌های آذربایجان و اردبیل (که زبان ترکی غالب است) بیشتر از فراوانی نسبی آن در کل کشور بوده و افزایش نام بعد از پخش سریال نیز در استان‌های آذربایجان و اردبیل محسوس‌تر است. ازآنجاکه نام آیسان ترکی است و مردم استان‌های ترک‌نشین ایران مانند اردبیل، آذربایجان غربی و شرقی استقبال بیشتری را نشان داده‌اند و این به تأثیرات مشروط رسانه نزدیک است بدین ترتیب که وقتی نام استفاده شده در یک سریال وقتی به لحاظ قومی، مذهبی و دیگر متغیرهای دخیل همسو با ویژگی‌های مخاطبان باشد بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد و مخاطبان عناصر منفعل و مصرف‌کننده صرف نیستند و به‌صورت فعال و انتخاب‌گر عمل می‌کنند.

نمودار شمارۀ ۵ فراوانی نام یاسمین را از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد، دوبله فارسی سریال «عشق و جزا» (ساخت ترکیه) در سال ۱۳۹۱ از کانال ماهواره‌ای جم تیوی پخش شده است.

نتایج جدول نشان می‌دهد فراوانی و فراوانی نسبی نام یاسمین (که نام یکی از قهرمانان اصلی و مردم‌پسند سریال بود) در زمان پخش سریال افزایش یافته و به بالاترین میزان خود در جدول رسیده و با دور شدن از زمان پخش سریال با اندکی کاهش فراوانی مواجه شده است.

نمودار شمارۀ ۶ فراوانی آمار نام لاله را از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد، دوبلۀ فارسی سریال «عمر گل لاله» در سال ۹۲-۱۳۹۱ از کانال ماهواره‌ای جم تیوی پخش شده است.

نتایج جدول نشان می‌دهد فراوانی و فراوانی نسبی نام لاله که در ایران ۸ سال روند نزولی داشته در زمان پخش سریال افزایش یافته و به بالاترین میزان خود در جدول بعد از سال ۸۲ رسیده است.

سریال «عمر» (عمر بن خطاب) برای نخستین بار در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۲ (تیرماه ۹۱) از شبکه تلویزیونی ام‌بیسی پخش شد و پس از آن نیز از شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای پخش شده است، نتایج نشان می‌دهد فراوانی و فراوانی نسبی نام عمر در زمان پخش سریال افزایش یافته است.

جدول شمارۀ ۲ آمار نام عمر را از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۲ در استان‌های سیستان و بلوچستان و کردستان و گلستان و اردبیل نشان می‌دهد، نتایج جدول نشان می‌دهد که نام عمر در کل سال‌ها برای استان اردبیل صفر بوده و در استان‌های کردستان و گلستان با پخش سریال افزایش داشته است و در استان سیستان و بلوچستان افزایش بیشتری داشته و تا ۱.۶۴۷ درصد نیز بالا رفته است.

نمودارهای مقایسه‌ای نام عمر در کشور و استان‌ها

نمودار شمارۀ ۸ فراوانی نسبی نام عمر را هم‌زمان با استان‌های کردستان، گلستان و اردبیل نشان می‌دهد که اکثراً شیبی نزدیک به کل کشور دارند اما در استان اردبیل آمار کلاً صفر است.

نمودار شمارۀ ۹ فراوانی نسبی نام عمر را هم‌زمان در کل کشور و استان سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که سیر صعودی آن در قیاس با فراوانی نسبی کشور بسیار زیادتر است.

نتایج

ثمر نام یکی از شخصیت‌های اصلی سریال «عشق ممنوع» (ساخت کشور ترکیه) در دوبله فارسی آن مجموعه بود، (در پخش سریال به زبان اصلی نام همان شخصیت بیهتر (بهتر) بوده است.) که از کانال ماهواره‌ای جم تیوی پخش شد. جدول و نمودار نشان می‌دهند که نام قهرمان سریال با هر دو نوع املای ثمر و سمر با افزایش مواجه شده است و این هم‌زمانی رشد فراوانی نام با دو نوع املای احتمال افزایش فراوانی‌ها در رابطه با پخش سریال (و نه دیگر عوامل) را تقویت می‌کند.

نتایج نشان می‌دهند که فراوانی و فراوانی نسبی نام عمر در رابطه با پخش سریال «عمر بن خطاب» افزایش نشان می‌دهد. دقت در جدول ۲ و نمودارهای مقایسه‌ای ۸ و ۹ نشان می‌دهند که افزایش فراوانی نسبی نام عمر در استان سیستان و بلوچستان در قیاس با دیگر استان‌هایی که دارای جمعیت اهل سنت هستند بسیار بیشتر است و فراوانی نام عمر در استان اردبیل که مذهب تشیع غالب است علی‌رغم داشتن جمعیت اهل سنت در طول سال‌های مورد بررسی همواره صفر بوده است. تفاوت در میزان افزایش نام عمر در استان‌های مختلف با نظریه مخاطب فعال قابل تبیین است و اثر رسانه مشروط به همسویی با مذهب مخاطبان و فرهنگ مسلط منطقه است نتایج نشان می‌دهد که اثرپذیری از رسانه (سریال‌ها) با همسو بودن نام‌ها با مذهب رابطه معنی‌دار دارد. برای مثال نتایج پرسش‌نامه‌ها نشان می‌داد بسیاری از شیعیان در ایران سریال عمر را دیده‌اند ولی احتمال انتخاب نام عمر توسط آنان صفر بوده است.

نام عمر در رابطه با پخش سریال افزایش معنی‌دار نشان می‌دهد و افزایش آن در استان‌های مختلف با داشتن جمعیت اهل سنت نیز بسیار متفاوت است. تفاوت استقبال اهل سنت در استان‌هایی مانند گلستان، کردستان و اردبیل با سیستان و بلوچستان می‌تواند نشانه‌ای از قوی بودن گرایشات به مذهب اهل سنت در استان سیستان و بلوچستان باشد و صفر بودن همین آمار در طول دورۀ ۱۲ ساله در استان اردبیل دال بر غالب بودن مذهب تشیع در این استان است به‌طوری‌که جمعیت اهل سنت استان نیز نام‌های مشترک با شیعیان را انتخاب می‌کنند و همین نتیجه به‌دست‌آمده مصداقی از تأثیرات مشروط رسانه است و اینکه رسانه در بستر و مجموعه‌ای از واقعیت‌های موجود اعم از فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حوزه نفوذ پیدا می‌کند و تابعی از متغیرهای مختلف است و در هر شرایطی یکسان نیست.

نام‌های نهال، ثمر، عمر، لاله، یاسمین و آیسان در رابطه با پخش سریال‌های ماهواره‌ای افزایش معنی‌دار داشته‌اند و به‌صورت قوی تأیید شده‌اند. بسیاری از نام‌هایی که در سریال‌ها استفاده می‌شوند عملاً تأثیری در فراوانی نام‌گذاری‌ها نداشته‌اند و این دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد. یکی از مهم‌ترین دلایل قانونی بودن انتخاب نام است.

معمولاً برای انتخاب نام‌های خارجی در ایران محدودیت‌هایی وجود دارد و نام‌هایی در رابطه با پخش سریال‌های داخلی یا ماهواره‌ای می‌توانند اثرپذیر باشند که در وهلۀ اول انتخاب آن قانونی باشد و هر شش نام بررسی‌شده در این پژوهش ایرانی هستند و انتخاب آنها مشکل قانونی ندارد. متغیرهای دخیل مانند قومیت، مذهب، خوش‌آهنگ بودن و مد یا جدید بودن نام‌ها می‌توانند در استقبال یا عدم استقبال مردم از یک نام مورد استفاده یا تبلیغ شده در تلویزیون مؤثر باشند.

نتایج همین پژوهش در رابطه با اثرپذیری فرهنگ نام‌گذاری مردم از سریال‌های ایرانی نشان می‌داد سریال «مختارنامه» از صداوسیمای ایران پخش شده و دو نام مختار و کیان از قهرمانان این سریال در رابطه با پخش سریال افزایش معنی‌دار داشته‌اند. ولی افزایش نام کیان به دلیل اینکه ایرانی‌تر تصور می‌شود و ریشه در زبان فارسی دارد و خوش‌آهنگ‌تر است و می‌تواند در جامعۀ جدید ایران به مد تبدیل شود در مقایسه با نام مختار افزایش بسیار زیاد و محسوس‌تری داشته است. درواقع یک کارشناس نام که با جامعه‌شناسی یک نام‌آشنا باشد به‌راحتی می‌تواند پیش‌بینی کند که کدام یک از اسامی که برای قهرمانان اصلی فیلم‌ها و سریال‌ها استفاده می‌شود ممکن است رابطه معنی‌دار داشته باشد.

در انتخاب نام‌های بررسی‌شده در همین مقاله نیز همۀ موارد فوق رعایت شده است و نام‌ها ایرانی هستند و انتخابشان در ایران محدودیت قانونی ندارد و تا حدودی با ذائقه ایرانی‌های امروز نیز سازگارند. گرچه پاسخ‌گویان به پرسش‌نامه‌ها در این پژوهش تأثیرات ماهواره در نام‌گذاری فرزندانشان را هرگز تأیید نمی‌کنند اما آمار اسنادی نشان می‌دهد اسامی شخصیت‌های سریال‌های ماهواره‌ای با آمار بالا وارد فرهنگ نام‌گذاری مردم می‌شوند پس مردم بیشتر از آنکه تصور می‌شود تأثیرپذیر از ماهواره هستند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد اثر واگرایی قومی و تقویت عناصر غیر مذهبی در رابطه با تأثیرات استفاده از سریال‌های ماهواره‌ای در فرهنگ نام‌گذاری ایرانیان وجود دارد و اینکه رسانه‌ها کلاً و ماهواره مخصوصاً در راستای تقویت مدگرایی رفتار می‌کنند و این در فرهنگ نام‌گذاری مردم نیز خود را نشان می‌دهد.

خوش‌آهنگ بودن نام‌ها نیز به‌عنوان یک گرایش عمده و مردمی در فرهنگ نام‌گزینی، خود مصداقی از مد و سلیقه مردم امروز ایران می‌تواند مد نظر قرار گیرد و این با یافته‌های جهانگیری و زهری و عربی و محمدی در این خصوص که مذهب و قومیت متغیرهایی مؤثر بر نوع رابطۀ سبک زندگی و الگوی نام‌گزینی هستند نزدیک هست.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد اکثر پاسخ‌گویان به پرسش‌نامه‌ها با قوانین و مقررات نام‌گذاری در کشور همسو هستند و تعداد افرادی که تجربۀ منفی از این قوانین دارند بسیار پایین است و بیشتر افراد مشکلی در این رابطه احساس نکرده‌اند. در عین حال با افزایش میزان مصرف رسانه و اثرپذیری از سریال‌ها اعم از داخلی و ماهواره‌ای میزان ناهمسویی با قوانین و مقررات بیشتر می‌شود. می‌توان گفت وقتی مصرف رسانه‌ای گرایشات جدید و مدگرایی را در مخاطبان تقویت می‌کنند (طبق نظریه پذیرش نوآوری‌ها) و معمولاً افرادی در مواجهه با قوانین نام‌گذاری مشکل دارند که در صدد ثبت یک نام با فراوانی بسیار پایین، نامأنوس و یا بدون فراوانی هستند و این رفتار همان گرایش به چیزهای جدید و ناشناخته (از خصوصیات دوران مدرن) است و رسانه این گرایش را تقویت می‌کند. نتایج به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه و نرم‌افزار spss نشان می‌دهد بیشتر استفاده‌کنندگان از ماهواره با قوانین و مقررات نام‌گذاری مشکل داشته‌اند. یعنی برای ثبت یک نام به ثبت‌احوال مراجعه کرده‌اند و با محدودیت‌های قانونی مواجه شده‌اند و از این بابت ابراز نارضایتی کرده‌اند و مردمی که به‌صورت سنتی نام‌های مذهبی و ایرانی شناخته شده را انتخاب می‌کنند در این رابطه محدودیت و مشکلی را احساس نکرده‌اند.